Ngẫm về “tủ rượu” của người Việt và “tủ sách” của người Do Thái

Giới trọc phú chuộng tủ rượu để khoe mẽ hơn là tủ sách để biểu lộ sự hiểu biết. Câu chuyện về cái “tủ sách” và cái “tủ rượu” Hôm rồi tôi có dịp ghé nhà một ông tá hải quân cùng quê chơi. Ông hiện đảm trách binh lực của cả một vùng. Ông vừa cất xong ngôi biệt thự và sắm xe hơi mới. Bước vào phòng khách ngôi nhà, ập vào mắt tôi chính là chiếc tủ rượu hoành tráng choán gần nửa bức tường chính diện. Thôi thì đủ thương hiệu rượu tên tuổi: từ Chivas, Hennessy, Napoleon, Johnnie Walker cho tới Vodka xịn tận bên Nga… được gia chủ bày khá ngay ngắn trên kệ. Ông đi giới thiệu cho chúng tôi xuất xứ từng chai rượu: chai này thằng bạn đi nước ngoài về tặng, chai kia đồng nghiệp cho, chai nọ do cấp dưới biếu với giọng khá nô nức cũng như trình bày sự thông thạo về rượu ngoại. Sau khi dẫn chúng tôi đi tham quan quanh khuôn viên nhà, cùng với mấy câu chuyện hỏi thăm lạt, ông tá nhanh chóng nhập sòng oánh “phỏm” với mấy “thằng đệ”. Trong lúc mấy vị đang say sưa sát phạt, chúng tôi cũng đang ngó nghiêng thứ này thứ kia của căn nhà thì xảy ra một chuyện. Thằng con đầu tầm 8 tuổi của ông, tranh thủ lúc mọi người trong nhà đang tập trung chuyên môn, lén vào phòng lục túi bố nó lấy mấy tờ 500 ngàn và bị bà nội chộp xách ra báo với phụ huynh. Một điều khiến chúng tôi khá bất ngờ, đó là lòng “vị tha” của quý phụ huynh. Ông chỉ đánh nó mấy cái nhè nhẹ (chắc sợ thằng bé đau) và mắng nó mấy câu thân thuộc rồi lại tiếp tục lao vào sòng, cách xử lý của ông khiến tôi có lý do để tin thằng bé thực hiện hành động này không phải lần đầu và chắc chắn không bao giờ là lần cuối. Câu chuyện thứ hai tôi muốn đề cập với các bạn lề thói đọc sách của người Do Thái. “Trong mỗi gia đình Do Thái luôn luôn có 1 tủ sách được truyền từ đời này sang đời khác. Tủ sách phải được đặt ở vị trí đầu giường để trẻ nhỏ dễ nhìn, dễ thấy từ khi còn nằm nôi. Để sách quyến rũ trẻ, phụ huynh Do Thái thường nhỏ nước hoa lên sách để tạo mùi hương cho các em chú ý”. (Theo bài viết “Người Việt ít đọc sách: Cần những chính sách để thay đổi toàn diện” của tác giả Nguyễn Hương đăng trên trang tin điện tử Cinet.Com của Bộ VH-TT-DL). “Mặc dù chỉ có 8 triệu dân nhưng ở Israel có tới hơn 1.000 thư viện công cộng với nhiều sách quý. Bên cạnh việc hình thành, xây dựng thói quen đọc sách từ khi nằm nôi cho trẻ nhỏ, người Do Thái hiện vẫn dùng hình ảnh con lừa thồ sách để dạy các con mình: Nếu chỉ dừng ở việc đọc mà không biết áp dụng thì trí óc đó cũng chỉ là trí óc chết. Và để có thể vận dụng, trẻ thơ Do Thái không ngừng đọc sách và tích lũy kiến thức từ nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau.” Đó là hai câu chuyện về “tủ rượu” của người Việt và “tủ sách” của người Do Thái, hay nói khác hơn là câu chuyện về “văn hóa đọc” của hai dân tộc cách xa nhau cả về địa lý lẫn khoảng cách văn minh. Mối tương quan giữa “văn hóa đọc” và sự phát triển Trong một lần chuyện trò với Giáo sư Chu Hảo, một học giả gạo cội của Việt Nam và đang là Giám đốc Nhà Xuất bản kiến thức, tôi đưa ra câu hỏi: “Trên cương vị một học giả và một người làm sách, ông có cảm nhận như thế nào khi người Việt hiện đang chuộng chưng ‘tủ rượu” hơn là ‘tủ sách’ cũng như xin ông cho nhận xét về văn hóa đọc của người Việt hiện thời?” Giáo sư đáp: “Đó là tư duy của "trọc phú" - ham chuộng vật chất, khoe mẽ hơn là hiểu biết, Tri Thức,” về văn hóa đọc của người Việt, ông nhấn mạnh hai chữ “đau lòng”. Ở các nước Âu - Mỹ, lấy tỉ dụ ở Pháp giờ, nhàng nhàng một người dân Pháp đọc tới 20 cuốn sách/năm, đối với người dân sống ở thành thị, tầng lớp kiến thức, con số đó lên tới 30-50 cuốn/ năm (Nguyễn Hương, bài “Người Việt ít đọc sách: Cần những chính sách để đổi thay toàn diện”). Ở Nhật, ngay từ thời Cải cách Minh Trị, chỉ với 30 triệu dân mà tiêu thụ tới hàng trăm ngàn cuốn sách dạng tinh hoa, “khó nhằn”. Ở một nhà nước gần hơn trong cộng đồng ASEAN, đó là Malaysia, số lượng sách được đọc trên đầu người là 10-20 cuốn/người/năm (2012, số liệu từ ông Trần Trọng Thành, công ty sách điện tử Aleeza). Và ở Việt Nam, theo con số do Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công bố ngày 12/04/2013 ngay trước thềm sự kiện “Ngày hội Sách và Văn hóa Đọc”, số lượng sách một người Việt đọc trong một năm là… 0,8 cuốn, tức thị người Việt Nam đọc chưa đầy 1 cuốn sách trong 1 năm. Có sự tương quan rõ ràng giữa văn hóa đọc và sự phát triển của một nhà nước. Với những con số ở trên, dễ hiểu vì sao nước Pháp lại có một nền kinh tế, văn hóa và nghệ thuật ranh con như vậy. Nước Nhật có thể đứng dậy thần kỳ sau Thế chiến 2 cũng như vươn lên quật khởi sau bao thiên tai triền miên, hiện đang là nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới với nền khoa học - công nghệ tiền tiến bậc nhất. Malaysia đang là ngôi sao mới ở khu vực ASEAN với những chính sách đổi mới và mở cửa đột phá gần đây. Và người Do Thái với câu chuyện ở đầu bài, “Một dân tộc 13 triệu dân nhưng sinh ra gần 40% chủ nhân của các giải Nobel; 1/3 trên tống số các nhà triệu phú đang sống và làm việc tại Mỹ là người Do Thái; 20% giáo sư tại các trường đại học hàng đầu bây giờ; 3 nhân vật sau Công nguyên cho đến ngày nay có tác động lớn nhất đến lịch sử nhân loại là Chúa Jesus, Karl Marx và Alber Einstein…là người Do Thái.” Mỗi người Việt chưa đọc nổi 1 cuốn sách/năm, ai có thể khẳng định không can dự đến tình trạng suy thoái toàn diện từ kinh tế, giáo dục, văn hóa, xã hội cũng như tư cách con người hiện nay ở Việt Nam? Thái độ của người trẻ Việt với “văn hóa đọc” Thế hệ trẻ chính là những người kế thừa và phát triển, là tương lai của giang san. Tuổi xanh cũng là khoảng đời mà con người có ý thức học hỏi và sáng tạo nhất, là thời gian hoàn thiện về chất, nên là thời kì đòi hỏi con người phải đọc sách nhiều nhất. Với số liệu Bộ VH-TT-DL đưa ra ở trên, người trẻ Việt hiện đang làm gì? tấn sĩ Alan Phan, người có hơn 25 năm làm việc ở nhiều quốc gia trên thế giới, người Việt trước nhất đưa một công ty lên sàn chứng khoán, nhận xét: “Ở các nước Âu - Mỹ, thời gian rảnh sinh viên họ thường ngồi trước máy tính đọc tin tức, tìm thông tin hay đọc sách. Còn sinh viên Việt Nam, họ đang bận “ngồi đồng” chém gió tại các quán cà phê, trà đá”. Tại các nước phương Tây hoặc Nhật Bản, hình ảnh chúng ta thường thấy trên xe buýt, xe điện ngầm hay ngay cả trên đường phố là hình ảnh các bạn học trò, sinh viên say sưa với cuốn sách trên tay. Mỗi lần theo dõi các cuộc bàn cãi của giới trẻ Việt Nam về các vấn đề “hot” trên các diễn đàn, mạng từng lớp, chúng ta sẽ thấy rõ sự thiếu hiểu biết, thiếu văn hóa cũng như trình độ… ngụy biện bậc thầy của các bạn trẻ. Các bạn không tự trang bị được cho mình một nền móng kiến thức, tư duy độc lập, lập luận thuyết phục cũng như kĩ năng, văn hóa tranh luận. Tâm lý bầy đàn luôn diễn tả rõ nhất ở những sự kiện như vậy. Sự kiện cô bạn trẻ Huyền Chip và cuốn “Xách ba-lô lên và đi”, một trong những sự kiện nóng và được giới trẻ tranh cãi nhiều nhất trong năm 2013, là một ví dụ tiêu biểu. Trước mỗi sự kiện truyền thông đưa ra, các bạn trẻ không thể phân biệt được đâu là tin thật, đâu là tin giả, đâu là chiêu PR. Một bộ phận như những con cừu ngoan ngoãn, họ chỉ biết bám đuôi nhau và gật đầu. Bộ phận còn lại nghe cái gì cũng kêu “bậy” dù chẳng có chứng dẫn, cơ sở nào để phản biện lại. Ai có thể phủ nhận đó không phải là hậu quả của việc lười đọc sách và học hỏi? Thay lời kết Câu chuyện về cái “tủ rượu” của ông tá hải quân trong câu chuyện đầu bài và cái “tủ sách” của người Do Thái, hay câu chuyện “văn hóa đọc” của người Việt Nam có mối can hệ chém đẹp với khoảng cách phát triển hiện tại giữa chúng ta với thế giới. Để giang sơn và con người Việt Nam phát triển về mọi mặt, bền vững, việc trước nhất là phải làm sao để “văn hóa đọc” của người Việt lan tỏa và thăng hoa, tạo nếp đọc sách và yêu sách. Muốn phát triển như Âu - Mỹ, Nhật hay người Do Thái, trước nhất phải học hỏi văn hóa đọc từ họ. Phải làm sao nhà nhà đều có “tủ sách” để kiêu hãnh và gieo hạt, chứ không phải là “tủ rượu” để khoe mẽ vật chất và phô trương cái tư duy trọc phú. Mọi thay đổi phải bắt đầu từ Thế hệ trẻ. Bài đã được đăng trên Triết học đường phố